Benim çocuğum asla yalan söylemez!
Yoo hayır kabul etmiyorum, bana her şeyi “ben daha hiç sormadan anlatır hem de”. ”Neden yalan söylesin ki?!”...
Çocukta yalan birçoğumuzun genellikle beklemediği bir durumdur. Aslında, sanıyorum, buna pek anlam veremeyiz. Hâlbuki biraz objektif düşünsek, onları birer çocuk gibi değil de birer küçük insan gibi düşünürsek yalan söylemenin onlar için de son derece gerçekçi olduğunu görebiliriz.
Yalan Nedir?
TDK’ya göre yalan, doğru olmayan, gerçeğe uymayan sözdür. Bir hatayı gizlemek için gerçeğe uymayan bir girişimde bulunmak da denebilir. Bu girişim sözle, jest ve mimiklerle ve susmakla olabilir. Sosyal bir davranıştır ve amacı da belirtildiği gibi yanıltmaktır.
Psikolojide ise yalana daha çok bir savunma mekanizması gözüyle bakılabilir. Kişiler bir takım sosyal durumlarda nasıl davranacaklarını ya da ne diyeceklerini bilemediklerinde ya da bit takım sonuçlarla yüzleşmek istemediklerinde durumu yönetebilmek için başvururlar yalana. Anne babalar çocuklarının çok erken yaşta gerçeğe sadık kalmasını isterler ama düşündüğümüzün aksine çocuklar bazen yetişkinlerden bile çok başvuruyor yalana. Çünkü onların sosyal becerileri bizimkiler gibi gelişmemiştir. Çocuklar hayalle gerçeği, somutla soyutu henüz ayıramazlar bu dönemde. Üstelik olası sonuçları da tahmin edemezler. Gerçek bir aldatma düşünceleri de yoktur aslında. Dolayısıyla belki de “yanlış” olarak değerlendirilebilir çocukların ki.
3-5 yaş arası yalanlar genellikle hayal gücüne dayalı olur,
5-6 yaş arasında ise genellikle sosyal ilişkileri düzenlemek için olur. Ama her ikisi de aslında çocuklarımızın bilişsel gelişimlerini gösterir bize.
Yalan türleri nelerdir?
- Hayali yalanlar –biz yarın tatile gideceğiz
- Taklit yalanlar-çevreden, anne-baba dan öğrenilen yalanlar - yok de , yok de!
- Sosyal yalanlar-“hayır çikolata yemedim” gibi durumu kurtarmak için olanlar
- Savunma yalanları-sık eleştirilen, suçlanan çocuklarda görünür (hayır ben yapmadım!)
- Yüceltilmiş yalan- takdir ve hayranlık kazanılmak için söylenen yalanlar.
Neden yalan söylenir?
- Aile içinde veya çevrede çok sık yalan varsa
- Anne- baba ya da çevreden az ilgi varsa ya da çocuk öyle düşünüyorsa—karnım ağrıyor yalanı
- Cezadan kaçmak isteği varsa- yooo topu ben atmadım!
- Özlem duyulan bir şeyler varsa- benim kardeşim olacak biliyor musunuz? (anne hamile değil ama :D)
- Çevre hayranlığı kazanmak isteniyorsa- bizim jet uçağımız ve 5 tane de arabamız var
- Anne baba sevgisini paylaşmamak için- kardeşim bana vurdu( burada kardeşe kızmamız bekleniyor sanırım :D)
- Arkadaşlarının sevgi ve ilgisini paylaşmamak için--öğretmenim Ayşe bana vurdu.
- Uyaran eksikliği olduğu için( aşırı ödüllendirme sonucunda gözlenebiliyor)
- Ödüle gerçekten ihtiyaç duyduğu için (hiç ödüllendirilmeyen çocuklarda olabiliyor)
Ne yapmalı- Nasıl önlem almalı?
- Yalana meydan bırakmıyoruz- yalan söylemesini gerektirecek ortam oluşturmuyoruz.
- Ağzının etrafında çikolata olan çocuğa çikolata mı yedin sen diye sormak ortam oluşturmaktır.
- Model oluyoruz- telefonla konuşmak istemeyince “uyudu de” demek gibi davranışlara çocukları dahil etmiyoruz
- Tutarlı oluyoruz- yalana bakışımız açık ve net oluyor ve değişken olmuyor
- Tehdit etmiyoruz- yemekten önce çikolata yersen kızarım, yedin mi?
- Kendi yalanlarımıza ortak etmiyoruz- parfümü yanlışlıkla kırıp” anneye/babaya söyleme ama” diye iş birliği yapmıyoruz.
- Yalan detektörü olmuyoruz- Aha yakaladım yine yalan söyledin!
- Yapamayacağı şeyler istemiyoruz- sınavdan 90 üstü almanı istiyorum! Kaç aldın? Kıyaslama yapmıyoruz- Ahmet sınavdan 90 almış, sen?
- Baskıcı olmuyoruz
- Fark edersek önce bir sindirmeyi bekliyoruz –hemen üstüne gitmiyoruz
- İçeriğe odaklanmıyoruz, neden yalan söyledi onu araştırıyoruz- neden söyledin diye sormak yerine ne hissettin, doğruyu söyleseydin ne olurdu demek daha makul. Verdiği cevaba göre neden tespiti yapılır.
- Yalan söyledin demek yerine- ŞAKA MI YAPTIN?
- Doğru söylenen her an olumlu pekiştireç veriyoruz.- doğruyu söylemen beni çok mutu etti. (yalan demek yerine doğruya vurgu yapılmalı)
Aslında yapmamız gereken şey yalan söylememeyi öğretmek değil
DOĞRU söylemeyi öğretmek olmalı.
Bu konuyla ilgili aklımızda kalması gereken en önemli şeylerden biri şu,
YALANI ORTADAN KALDIRMAK, EN BAŞINDAN YALAN SÖYLENMESİNİ ÖNLEMEKTEN DAHA ZORDUR.7 yaşından sonra, tabii ki kişisel farklılıklar gözetilmelidir, yani artık gerçek ve geçek dışının ayırt edilebilir hale gelmesinden sonra hala ısrarla devam ediyorsa bu yalanlar, çocuk iyi gözlenmelidir. Neden yalana ihtiyaç duyduğuna bakılmadır. Bu durum genellikle çevreyle olan olumsuz ilişkilerle, güç istemiyle bazen bir takım komplekslerle, beklentili ebeveynle ve başka birçok şeyle ilgili olabilir. Böyle bir durumda bir profesyonelle görüşmek çok yardımcı olabilir. Hem çocuğumuzun yalan söylediğini görmek bizi rahatsız edebileceğinden bizim rahatlamaya ihtiyacımız oluyor hem de zaten çocuğumuza ulaşmaya çalışırken objektif bir gözden değerlendirme almak işlerimizi son derece kolaylaştırıyor oluyor.