Minicik yavrularımız dünyaya geldiklerinde öylesine masum, öylesine savunmasız olurlar ki onları koruyup kollamak, onlar için hayatı yaşanır kılmak bizim başlıca vazifemiz olur. Öyle ki doğduklarında ışık ayırt etmek dışında göremezler bile. 2-3 aylık olduklarında gerçekten görmeye başlarlar. Sinir sistemleri henüz tam olarak gelişmediği için konuşmak, hareket etmek onlar için zordur. Ama zaman geçtikçe hem biz onları daha iyi tanırız hem de onlar bizi ve çevrelerini daha iyi tanırlar, anlarlar. Bu süreçte de bize en çok yardımcı olan şeylerden ikisi rutinler ve alışkanlıklardır. Belki şöyle benzetebiliriz, okyanusun ortasına düşmüşüz ve etrafımızda ne olduğuna, yerimizi, yönümüzü nasıl bulacağımıza dair hiçbir ipucu yok. Gök ve sularla çevrili etrafımız. Tehlikelere fazlasıyla açığız ve hareket etmek istesek de ne tarafa gideceğimi bilmiyoruz. Belki şuralarda bir yerlerde bir ada olsaydı onu kendimize başlangıç noktası kabul ederdik. Ya da en azından çok sıkıştığımızda çıkıp soluklanabileceğimiz, ne olduğunu bildiğimiz bir şey/yer olurdu. İşte çocuklar da tam böyle ve alışkanlık ve rutinler de tam bu ada gibiler. Rutin ve alışkanlıklar insanlar için hele ki de çocuklar için çok önemlidir. Hayatımızın sınırlarını belirler ve bize hareket kolaylığı sağlar aslında, güven verirler.

Avusturyalı ünlü eğitimci ve psikiyatr Rudolf Dreikurs’a göre “Bir ev için duvarlar ne ise, bir çocuk için de rutin odur. Çocuğun hayatına sınırlar ve boyutlar katar. Hiçbir çocuk, ne bekleyeceğini bilmediği bir durumda kendini rahat hissedemez. Rutin, bir güvenlik hissi sağlar. Kurulu bir rutin ayrıca özgürlüğün büyüyeceği bir düzen hissi verir.”

Yemek düzeni, uyku düzeni, okula gitme alışkanlıkları, temizlik alışkanlıkları- banyo yapma, diş fırçalama, el yüz yıkama, yatak toplama gibi davranışlar ya da kapıdan çıkarken sarılıp öpme, teşekkür etme, özür dileme gibi ilişki rutinleri çocuklara bir sonraki ya da bir önceki hamleyi tanımlar. Böylece çocuk için bir nebze de olsa belirsiz ortam ortadan kalkmış olur.

Alışkanlık, kişilerin becerilerinin gelişmesini sağlayan bir istikrar mekanizmasıdır. Zamanı düzenlemekten, yemek yapmaya ya da ayakkabıyı bağlamaya kadar farklı durumlarla ilgili öğrenme çerçevelerimizin oluşmasını sağlar.

Rutin ise, yatmadan önce pijamaları giyinmek gibi esneklik veya değişiklik gerekmeksizin gerçekten uygun olduğu için geliştirdiğimiz kişisel alışkanlıklarımızdır.

Alışkanlık ve rutinler çocuğun kendini güvenli hissetmesinin yanı sıra, zihinde bir düzen, süreklilik ve direnç hissi de oluşturur ve bu da sağlıklı yetişkinler olmasını istediğimiz çocuklarımız için son derece faydalıdır. Aynı zamanda iyi bildikleri bir şeyi yapmak, kendilerini yeterli hissetmelerini sağlayacak bir sakinlik hali oluşturur.

Zihinlerde daha somut olması için rutine birkaç örnek iyi olacaktır sanıyorum:
8.30 kalkma saati- el-yüz yıkama, tuvalete gitme, pijama değiştirme, yatak toplama.

Kahvaltı saati, el-ağız yıkama, diş fırçalama.

21.30 yatma saati- tuvalete gitme, el- yüz yıkama, diş fırçalama, pijama giyinme, kitap okuma, günlük muhabbet, iyi geceler dileme, ışığı kapatma. (Verilen saatler farazidir.)

Sabah okula gitme rutini- çantayı kapının yanına koyma, hırka/mont giyinme, ayakkabı giyinme, çantayı alma, arkada bir şey bırakıp bırakmadığını kontrol etme, anne/baba ya sarılma, seni seviyorum- akşam görüşürüz deme, el sallama.

Peki biraz da rutinin kaygıyla ilişkisine değinelim. Freud’a göre en büyük kaygı kaynaklarından birisi “bilinmezliktir”. Bilinmezi nasıl karşılayacağımızı biz yetişkinler bile tam olarak bilemiyorken çocuklardan bunu beklemek biraz haksızlık olacaktır. Çünkü onlar için sadece spesifik durumlar değil dünyanın kendisi bilinmezdir. Rutin,sınır,kural,alışkanlık gibi kavramlarda tam bu yüzden hayatımızda var işte. Onlara bilinen birkaç şey öğretmek ve onları biraz olsun rahatlatabilmek için.

Ama bazı çocuklar rutin sevmez ?

Tabii ki de her konuda olduğu gibi bu konuda da kişisel farklılıklar dikkate alınmalı. Ama şunu söyleyebiliriz ki, düzen, öğrenilen bir davranıştır. Elbette anne-babanın öğrettiği ya da öğrenmesini beklediği tüm rutinlere çocuklar uyum sağlayamayabilir. Rutinlerin çerçevesini oluşturmak çok önemli bu durumda. Çocuğun kendisinin yönetebileceği ya da kendisinin olduğuna emin olduğu bir alana ihtiyacı olabilir. Aşırı kısıtlayıcı ve baskılayıcı, sürekli tekrar eden olunmamalı. Kısıtlayıcı yaklaşımlar bir süre sonra aşırı agresif veya pasif agresif tepkilere sebep olabilir. Vurma, bağırma, eşyalara zarar verme gibi, ya da yapması gerek işleri yapmama, erteleme, ağır hareket etme, sürekli uyarı alma gibi. Bunun yerine yapmamız gereken şey ya onlara daha fazla uyum sağlayabilecekleri rutinler bulmak ya da kendi rutinlerini bulmak için onlara olanak sağlamak. Hatta bunu nasıl yapacaklarını onlara anlatmak.

Yaz tatili gelmişken…

Bu bilgilerin ışığında, iş bizim hayatımızı nasıl rutine sokuyorsa, okul da çocukların hayatını aynı öyle rutine sokuyor. Dolayısıyla evde yenmeyen ıspanaklar bir biçimde okulda yeniyor ya da gece 2-3 lere kadar uyumayan çocuklarımız öğlen uykusunda kendi kendilerine pijamalarını giyinip anında uykuya dalabiliyorlar. Onlar için iyi olduğunu bilmemize rağmen çocuklarımızdan “sıkıldım” lafını duymamak için onları rahat bırakmak istiyor olabiliriz. Çünkü biraz empati yaptığımızda görüyoruz ki, biz yetişkinler de zaman zaman bu rutinlerden sıkılabiliyoruz, bir nefes almak, bir tatil yapmak istiyoruz. . Özellikle de yaz tatillerini de bu amaçla değerlendiriyoruz. Bütün yıl okul rutinine uyan çocuklar da bizler gibi tatil zamanını bekliyor oluyorlar. Yaz tatilleri en keyifli ama en çok alışkanlık ve rutin yitiminin olduğu dönemler olur genellikle. Ve 3 ay gerçekten uzun ve bu yitim için yeterli bir süre. Biraz daha büyük çocuklar okul yeniden açıldığında eski rutinlerine nispeten daha rahat dönebiliyorlar ama okul öncesi dönemde bu biraz daha zorlayıcı olabiliyor. Bu yüzdendir ki okulun ilk birkaç haftası hem çocukların hem bizlerin en çok zorlandığı zamanlar oluyor. Bu noktada öncelikli tavsiyemiz yaz okulları, spor okulları ya da yaz çocuk kulüpleri gibi kurumlarla okul rutinini bozmamak ya da evde tıpkı okulda olduğu gibi uygulanabilir rutinler bulmak ve bunları istikrarlı bir biçimde uygulamak. Çünkü yaz okulları genellikle eğitim vermek, eğlendirmek ve rutin bozmamak üzerine kurulu programlar oluşturuyorlar kendilerine. Evde bu sorumluluğu yüklenmek yerine siz de kendi tatilinizi yaparken çocuklar için güvendiğiniz kurumlardan destek alabilirsiniz.

Hiç mi tatil yapılmasın?

Aklınıza şöyle düşünceler geliyor olabilir, “bu çocuk bütün yıl okula gitti, biraz dilensin okuldan soğuyacak” ya da “ zaten bizleri pek göremiyordu yazın da anne/babasıyla evde kalsın, ne var yani!” haklılık payınız tabii ki var, tabii ki tatil yapılsın çünkü buna da ihtiyaç var. Zaman zaman yapılan minik kaçamaklar bize keyif verecektir zaten. Bir gün 21.30 yerine 23.00 de uyumak kimseye zarar vermeyebilir ama bunun ne kadar sık yapıldığına dikkat edilmeli. Aksi takdirde bu tatillerin bir iki haftasından sonra elinden tableti-telefonu ya da televizyon kumandasını düşürmeyen, uyku düzeni bozulmuş, kaçta yatıp kalktığı belli olmayan, karbonhidrat dışında bir şey yemeyen çocuklarla karşılaşıyoruz. Bu tatil süreleri maksimum 3 haftayla sınırlı kalırsa eğer hem çocuklar kazandıkları bir takım olumlu davranışları yitirmeyecek hem de tatil bittiğinde adaptasyon sorununu daha az yaşayacaklardır. Birkaç kere 2-3 haftalık tatile çıkmak, aralarda da çocuğumuzu okula getirmek bir bütün 3 aydan çok daha makuldür aslında. Haftanın 5 günü olmasa da birkaç günü okula gelmek de yine aynı şekilde daha makuldür. Böylece çocuğumuzun okulla ilişkisi hiç kesilmemiş olur ve tatil bitip okula gelmesi gereken o günlerde onu zorlayan bir stresin altına girmemiş olur.

Kaynaklar

- Dreikurs, R. M., & Soltz, V. R. (1992). Children: The Challenge. New York, NY: Penguin Group.
- https://www.psychologytoday.com/blog/peaceful-parents-happy-kids/201706/10-routines-will-strengthen-parent-child-relationship?utm_source=FacebookPost&utm_medium=FBPost&utm_campaign=FBPost
- https://www.egitimpedia.com/ebeveyn-cocuk-iliskisini-guclendiren-10-rutin/
- https://aklinizikesfedin.com/cocuklar-icin-rutinin-onemi/